Month: October 2020

{-6x+2y+6=0                             -6;    2

{5x –  y-17=0             2                  5;     -1

{10x-2y-34=0                    

{-6x+2y+6=0              

10x-2y-34+(-6x+2y+6)=0

10x-2y-34-6x+2y+6=0

10x-34-6x+6=0

4x=28

x=7

 5x-y-17=0

5.7-y-17=0

35-y-17=0

y=18

d){ 5x+3y-7=0

    {2x-y-5=0

y=2x-5=2.2-5=4-5=-1

5x+ 3(2x-5)-7=0

5x+6x-15-7=0

11x=22

x=2

Սահամանում Ուղղանկյուն կոչվում է այն զուգահեռագիծը, որի բոլոր անկյուններն ուղիղ են:

Սահամնումից հետևում է, որ ուղղանկյունն օժտված է զուգահեռագծի բոլոր հատկություններով:

Ուսումնասիրենք ուղղանկյան առանձնահատկությունները:

Թեորեմ Ուղղանկյան անկյունագծերը հավասար են:

AC=BD

Ճիշտ է նաև հակադարձ պնդումը.Ուղղանկյան հայտանիշ Եթե զուգահեռագծի անկյունագծերը հավասար են, ապա այդ զուգահեռագիծը ուղղանկյուն է:

Սահմանում Սեղան կոչվում է այն քառանկյունը, որի երկու կողմերը զուգահեռ են, իսկ մյուս երկու կողմերը զուգահեռ չեն:

Զուգահեռ կողմերը կոչվում են սեղանի հիմքեր, իսկ երկու մյուս կողմերը՝ սրունքներ:

Սեղանը կոչվում է հավասարասրուն, եթե նրա սրունքները հավասար են:

Սեղանը, որի որևէ անկյունն ուղիղ է, կոչվում է ուղղանկյուն սեղան:

Սեղանի սրունքների միջնակետերը միացնող հատվածը կոչվում է սեղանի միջին գիծ:

Թեորեմ Սեղանի միջին գիծը զուգահեռ է հիմքերին և հավասար է նրանց կիսագումարին:

Յուրաքանչյուր մարդ ունի պահանջմունքներ։Պահանջմունքները հարկաոր է մարդու կենսագործունեությունը պահպանելու, գոյատևելու, հարմարվելու և զարգանալու համար։ Մարդը կարող է ունենալ շատ պահանջմունքներ և ցանկանալ բավարարել իր պահանջմունքները։Կարող է պատահել այնպես որ ինչ որ բա անել րսիրսի բայց ժամանակի ընթացքում դառան պահանթմունք։ Մարդու պահաջմունքները բաժանվում են երկուխմբի՝նյութական և ոչ նյութական:Մարդը չի կարողանում ապրել առանց ուտելիքի առանց ջրի, հեռախոսի կամ համակարգչի դրանք կոչվում եմ մարդու նյութական պահանջներ։Իսկ ոչ նյութական պահջմունքներ են ատելությունը,սերը,երջանկությունը,երջանկությունը։դու այդ ամենը զգում ես և ցամկանում ձկտել դրանց։Լինում եմ նաև վատ պահանջմունքներ օր՝․ ծխել,խմելը,վատ ու թունավոր նյութերի օգտագործումը։Անյդ ամենը հանգեցնում է վատ բաների։Ալկոհոլից կարող է վնացվել ստաոքսը։Այս վատ պահանջմունքները մարդիկ նույնպես փորձում և ձգտում են բավարարել այնպես ինչպես, մյուս լավ և վատ պահանջմունքները։ Նաև մարդիկ կարող են ունենալ հոգևոր պահանջմունքներ։Դա լինում է երբ մարդ ուզում է լրացնել իրենց հոգևոր առաջադրանքները;Օր․՝ մարդը կարող է իր արջև դնել մի առաջադրանք և կատարել այն։Եվ դա ժամանակի ընթացքում դառնում է պահանջմունք։Մարդու պահանջմունքներից է նաև լավ տպաորություն թողնելը։

2գ

x-y+=0

3x+y-4-=0

3x-3y+6=0

3x+y-4=0

3x-3y+6-  (3x+y-4)= 0

3x-3y+6-3x-y+4=0

-3y+6-y+4=0

-3y-y+6+4=0

-4y=-10

y= -10/-4

y=2, 5

x=y-2=2, 5-2=0,5

ա){x+  1y=11                 

  {2x+y=18 

Հանման  2x+  1y- (x+    1y)= 18-11 

2x-x=7

      x=7

7+y=11

y=4

 { x+5y-45=0       1,   5       3x+ 15y-135=0         

     {3x-y-23=0       3 ,   -1       3x-y-23=0

3x+ 15y-135-(3x-y-23)=0    

3x+15y-135-3x+y+23=0

15y+y-135+23=0

16y= 112

y=7

x+35-45=0

x=10

Монте Мелконян  Национальный герой Армении^[2] и герой Арцаха^[3], активный участник Карабахской войны, один из организаторов и руководителей армянских сил в Нагорном Карабахе^[4]Монте Мелконян родился 25 ноября 1957 года в городе Висейлия Он был третьим ребёнком. Мелконян овладел семью языками — французским, испанским, итальянским, турецким, персидским, курдским и японским. До этого — член^[5][6][7] боевой организации АСАЛА, руководитель ASALA-RM (RM — революционное движение)^[8][9][10], участник гражданской войны в Ливане.В 1996 году Монте Мелконяну было посмертно присвоено высшее почётное звание «Национальный герой Армении»За свои заслуги перед Нагорно-Карабахской Республикой был удостоен высшего звания «герой Арцаха» с вручением ордена «Золотой орёл» :

https://www.youtube.com/watch?v=3ONh8WOFd0E

Два столпа физики XX века – общая теория относительности, о которой я говорил в первой главе, и квантовая механика, с которой мы имеем дело здесь, – не могли бы отличаться друг от друга сильнее.XX դարի ֆիզկայի երկու հենասյուները՝ հարաբերականության ընդհանուր տեսությունը, որի մասին խոսեցի նախորդ գլխում, և քվանտային մեխանիկան, որի հետ գործ կունենանք այս գլխում, չէին կարող իրարից խիստ տաբերվել: Обе теории учат нас, что тонкая структура природы искуснее, чем кажется.Երկու տեսություննեն էլ սովորեցնում են, որ բնության նուրբ կառուցվածքը ավելի նմուտ է նախագծված, քան թվում է: Однако общая теория относительности – плотная жемчужина: это простое и согласованное видение гравитации, пространства и времени, постигнутое единственным умом – Альберта Эйнштейна.Սակայն հարաբերականության ընդհանուր տեսությունը խիտ մարգարիտ է՝ գրավիատցիայի, տարածության և ժամանակի համաձայնեցված մտապատյկեր, որին հասել է Ակբերտ Էյնշտեյնի մայնակ միտքը:  Квантовая же механика, или квантовая теория, добилась несравненного экспериментального успеха и привела к созданию практических приложений, преобразивших нашу повседневную жизнь (вспомним хотя бы компьютер, на котором я печатаю), – и все равно спустя более ста лет после своего рождения она остается окутанной тайной, непостижимой.Քվանտային մեխանիկանմ կամ քվանտային տեսությունը հասել է փորձարարական անհամեմատելի հաջողությունների և գործնական կիրառությունների, որը փոխել մեր ամենօրյա կյանքը (հիշենք թեկուզ համակարգիչը, որով աշխատում ենք), և այնուամենայնիվ իր ծնունդից հարյուր տարի հետո էլ մնում է գաղտնիքի, անհասանելիության շղարշով փաթաթված: Обычно говорят, что квантовая механика родилась точно в 1900 году, фактически ознаменовав наступление века напряженной мысли. Немецкий физик Макс Планк вычислил электрическое поле в горячем ящике в состоянии теплового равновесия. Для этого он прибегнул к трюку: представил, будто энергия поля распределена по «квантам», то

есть сосредоточена в пакетах, порциях. Это ухищрение привело к результату, который прекрасно воспроизвел измерения (а значит, обязательно в какой-то степени был правильным), но расходился со всем, что тогда было известно. Считалось, что энергия изменяется непрерывно, и не было причин обращаться с ней так, словно она сложена из небольших кирпичиков. Вообразить энергию составленной из ограниченных пакетов было для Планка своеобразной вычислительной уловкой, и он сам не понял до конца причину ее эффективности. И снова Эйнштейн пять лет спустя осознал, что «пакеты энергии» реальны.

Эйнштейн показал, что свет состоит из порций – частиц света. Сегодня мы называем их фотонами. Он написал во вступлении к своей статье:

Я и в самом деле думаю, что опыты, касающиеся «излучения черного тела», фотолюминесценции, возникновения катодных лучей при освещении ультрафиолетовыми лучами и других групп явлений, связанных с возникновением и превращением света, лучше объясняются предположением, что энергия света распределяется по пространству дискретно. Согласно этому сделанному здесь предположению, энергия пучка света, вышедшего из некоторой точки, не распределяется непрерывно во все возрастающем объеме, а складывается из конечного числа локализованных в пространстве неделимых квантов энергии, поглощаемых или возникающих только целиком.[1]

Эти простые и ясные строки – настоящее свидетельство о рождении квантовой теории. Обратите внимание на прекрасное начало «Я… думаю…», отсылающее нас к тем же словам, которыми Дарвин предваряет в своих дневниках великую идею о том, что виды эволюционируют, и к «неуверенности», как написал Фарадей, когда впервые выдвигал революционную идею магнитных полей. Гении сомневаются.

К работе Эйнштейна коллеги поначалу отнеслись как к неуклюжей пробе пера исключительно одаренного юноши. Именно за эту работу он впоследствии получил Нобелевскую премию. Если Планк – отец теории, то Эйнштейн – родитель, воспитавший ее.

Однако, как любое дитя, теория затем пошла своим собственным путем, не распознанным самим Эйнштейном. Только датчанин Нильс Бор во втором и третьем десятилетиях XX века положил начало ее развитию. Именно Бор понял, что энергия электронов в атомах может принимать лишь определенные значения, как энергия света, и, самое главное, что электроны способны только «перескакивать» между одной атомной орбитой и другой с фиксированными энергиями, испуская или поглощая фотон при скачке. Это знаменитые «квантовые скачки». И именно в институте Бора в Копенгагене самые блестящие молодые умы века собрались вместе, чтобы изучить эти загадочные особенности поведения в мире атомов, попытаться привнести в них порядок и построить непротиворечивую теорию. В 1925 году уравнения теории наконец появились, заменив собой всю механику Ньютона. Трудно представить себе более выдающееся достижение. Все сразу обретает смысл, и вы можете все вычислить. Один простой пример: помните периодическую таблицу элементов, составленную Менделеевым, в которой перечислены все возможные простые вещества,

---

[1] Перевод А. Сазыкина, Ю. Данилова и А. Чичерина.

входящие в состав Вселенной, от водорода до урана, и которая висит на стенах многих школьных классов? Почему в ней перечислены именно эти элементы и почему периодическая таблица имеет конкретно такую структуру, с этими периодами и элементами, обладающими именно этими специфическими свойствами? Ответ в том, что каждый элемент соответствует одному решению главного уравнения квантовой механики. Вся химия возникает из единственного уравнения.

Первым, кто написал уравнения новой теории, основываясь на невообразимых идеях, был молодой немецкий гений – Вернер Гейзенберг.

Гейзенберг предположил, что электроны существуют не всегда . А только тогда, когда кто-то или что-то наблюдает за ними – или, лучше сказать, когда они взаимодействуют с чем-то еще. Они материализуются на месте, с вычислимой вероятностью, когда с чем-либо сталкиваются. Квантовые скачки с одной орбиты на другую – единственный способ быть «реальными» в их распоряжении: электрон есть набор скачков от одного взаимодействия до другого. Когда ничто его не тревожит, он не находится ни в каком конкретном месте. Он вообще не в «месте».

Словно Бог не изобразил реальность четко прочерченной линией, а лишь наметил ее еле видным пунктиром.

В квантовой механике ни один объект не имеет определенного положения, за исключением случаев, когда он сталкивается лоб в лоб с чем-то еще. Чтобы описать его посередине между одним взаимодействием и другим, мы используем отвлеченную математическую формулу, которая не существует в реальном пространстве, только в абстрактном математическом. Но есть кое-что и похуже: эти основанные на взаимодействии скачки, которыми каждый объект перемещается из одного места в другое, происходят не предсказуемым образом, а по большому счету случайным. Невозможно предсказать, где электрон появится вновь, можно лишь вычислить вероятность , с которой он возникнет здесь или там. Вопрос вероятности ведет в самое сердце физики, где все, как прежде казалось, регулируется строгими законами, универсальными и неотвратимыми.

Считаете это нелепостью? Так думал и Эйнштейн. С одной стороны, он выдвинул кандидатуру Гейзенберга на соискание Нобелевской премии, признавая, что тот понял о мире нечто принципиально важное, тогда как с другой – не упускал ни единого случая, чтобы поворчать о том, что в утверждениях Гейзенберга не слишком-то много смысла.

Молодые львы копенгагенской группы были растеряны: как это возможно, чтобы Эйнштейн  так думал? Их духовный отец, человек, который первым явил отвагу мыслить непомыслимое, теперь отступил и боялся этого нового прыжка в неизвестное, прыжка, им же самим и вызванного. Тот же Эйнштейн, показавший, что время не универсально и пространство искривлено, теперь говорил, что мир не может быть настолько  странным. Бор терпеливо объяснял новые идеи Эйнштейну. Эйнштейн выдвигал возражения. Он придумывал мысленные эксперименты, чтобы показать противоречивость новых идей. «Представьте себе ящик, наполненный светом, из которого вылетает один фотон…»[1] – так начинается один из его знаменитых примеров, мысленный эксперимент над ящиком со светом. В конце концов Бор всегда умудрялся найти ответ, который опровергал возражения Эйнштейна. Их диалог продолжался годами – в виде лекций, писем, статей… В ходе этого

---

[1] Это не цитата.

обмена мыслями обоим великим ученым приходилось отступать, менять свой подход. Эйнштейн вынужден был согласиться, что никакого противоречия в новых идеях на самом деле нет, а Бор – признать, что все не так просто и прозрачно, как он полагал изначально. Эйнштейн не хотел уступать в том, что для него было ключевым моментом: что есть объективная реальность, не зависящая от того, кто и с чем взаимодействует. Бор не отступился бы от кардинально нового способа, каким квантовая теория осмысляла действительность. В конце концов Эйнштейн признал, что эта теория – гигантский шаг вперед в нашем понимании мира, но остался убежден, что все не может быть настолько странным, как предполагается ею, – что «за» этой теорией должно быть следующее, более разумное объяснение.

Век спустя мы все на том же месте. Уравнения квантовой механики и их следствия применяются ежедневно в самых разных областях – физиками, инженерами, химиками и биологами. Они играют чрезвычайно важную роль во всех современных технологиях. Без квантовой механики не было бы никаких транзисторов. И все же эти уравнения остаются загадочными. Поскольку описывают не то, что происходит с физической системой, а только как физическая система влияет на другую физическую систему.

Что это означает? Что принципиальная сущность системы не поддается описанию вообще? Значит ли это, что нам не хватает лишь кусочка мозаики? Или это значит, как кажется мне, что мы должны смириться: реальность – лишь взаимодействие? Наше знание растет, работая на практике. Оно позволяет нам создавать новое, чего прежде мы даже не могли себе представить. Но это приращение вскрыло и новые вопросы. Новые загадки. Те, кто использует уравнения теории в лабораториях, спокойно продолжают это делать, но в статьях и на конференциях, все более многочисленных в последние годы, физики и философы продолжают поиск. Что такое квантовая теория спустя столетие после своего рождения? Небывалое погружение вглубь природы реальности? Большой просчет, который по случайности работает? Фрагмент неполной мозаики? Или ключ к некоему абсолюту, касающемуся структуры мира, которую мы все еще по-настоящему и не познали?

Когда Эйнштейн умер, его главный соперник Бор нашел для него слова трогательного восхищения. Когда через несколько лет умер и Бор, кто-то сделал фотографию доски в его кабинете. На ней рисунок. Ящик со светом из мысленного эксперимента Эйнштейна. До самого конца – стремление спорить с самим собой, чтобы понять больше. И до последнего – сомнение.

Էտյուդ երկրորդ. Քվանտներ

Քսաներորդ դարի ֆիզիկայի երկու հիմնասյունները `ընդհանուր հարաբերականությունը, որի մասին ես խոսեցի առաջին գլխում, և քվանտային մեխանիկան, որի հետ գործ ունենք այստեղ, չէին կարող իրարից տարբերվել: Երկու տեսություններն էլ մեզ սովորեցնում են, որ կառուցվածքի բարակ էությունն ավելի հմուտ է, քան կարծում ես, թե երկու տեսակ է, որն ավելի շուտ նախագծված է: Բայց հարաբերականության ընդհանուր տեսությունը ՝ խիտ գոհարը. ձգողականության, տարածության և ժամանակի պարզ և համահունչ տեսլականը, որը հասկանում է միայն միտքը. Ալբերտ Էյնշտեյնը, սակայն, հարաբերականության ընդհանուր տեսքն է խիտ մարգարիտը, գրավչությունը, տարածքը և ժամանակի համաձայնեցված մտապատկերը, պետք է հասկանա: Քվանտային մեխանիկան կամ քվանտային տեսությունը հասել է անհամեմատելի փորձի մտավոր հաջողություն և հանգեցրեց գործնական ծրագրերի ստեղծմանը, որոնք փոխել են մեր առօրյան (հիշեք գոնե համակարգիչը, որի վրա ես մուտքագրում եմ) – և դեռ, նրա ծնվելուց ավելի քան հարյուր տարի անց, այն մնում է առեղծվածային, անհասկանալի: փորձարարական անհամեմատելի հաջողությունները և գործնական կիրառումը, որը փոխում է մեր ամենօրյա կյանքը իրականում նշանավորելով բուռն մտքի դարաշրջանի սկիզբը: Գերմանացի ֆիզիկոս Մաքս Պլանկը էլեկտրական դաշտը հաշվարկել է տաք վանդակում ՝ ջերմային հավասարակշռության պայմաններում: Դա անելու համար նա դիմեց մի հնարքի. Նա պատկերացրեց, որ դաշտի էներգիան բաշխված է «քվանտների» վրա, ապա

Հաճախ ասում են, որ քվանտային մեխանիկան ծնվել է ուղիղ 1900 թվականին` ոգեկոչելով լարված մտքի դարի գալիքը: Գերմանացի ֆիզիկոս Մաքս Պլանկը հաշվարկել է տաք արկղի մեջ գտնվող էլեկտրական դաշտի ջերմային հավասարակշռությունը: Դրա համար նա գնաց մի հնարքի. պատկերացրեց, թե դաշտի էնենգիան բաշխված է “քվանտերի”, այսինքն կենտրոնացած է բաժինների, տոպրակների մեջ: Այդ հնարքը հանգեցրեց մի արդյունքի, որը հիանալի կերպով վերարտադրել է տարածությունը (այսինքն նշանակում է, որ ինչ որ աստիճանում միանգամայն ճիշտ էր), բայց անջատվեց այն ամենից, ինչ այդ ժամանակ հայտնի էր: Ընդունված էր, որ էներգիան շարունակաբար փոխվում է, և պատճառ ճկար նրա հետ վարվել այնպես, կարծես այն կազմված է մի քանի աղյուսներից: Պլանկի համար էներգիան սահմանափակ չափաքանակով պատկերացնելը իր հաշվողական հնարքն էր, և նա ինքը նույնիսկ մինչև վերջ չհասկացավ նրա էֆեկտիվության պատճառը: Եվ ևս մեկ անգամ Էյնշտեյնը հինգ տարի անց հասկացավ, որ “էներգիայի տորպակները” իրական են:

Էյնշտեյնը ցույց տվեց, որ լույսը բախկացած է բաժիններից` լույսի մասնիկներից: Մենք նրանց հիմա ֆատոն ենք անվանում. Նա իր ելույթի խոսքի ժամանակ գրել էր.

-Ես իրականում կարծում եմ, որ “սև մարմնի ճառագայթմանը” վերաբերող փորձերը` ֆոտոլյումինեսցենտները, ուլտրամանուշակագույն ճառագայթների և ուրիշ երևույթներից առաջացած կաթոդները, լույսի առաջացման և փոխակերպման հետ կապված, ավելի լավ բացատրվում են ենթադրություններով, որ լույսի էներգիան տարածությամբ զուսպ է բաժանված: Այստեղ արված ենթադրությունների համաձայն, լույսի ճառագայթի էներգիան, ինչ-որ կետից դուրս եկած, շարունակաբար չի բաժանվում ամբողջ մեծացող ծավալով, այլ պահվում է տարածության մեջ գտնվող վերջնական տեղայնացված թվով անբաժանելի քվանտային էներգիաների, որը կլանվում կամ առաջանում է միայն ամբողջությամբ:

Այդ պարզ և հասկանալի տողերը քվանտային տեսության ծննդի իրական վկայությունն է: Ուշադրություն դարձրեք հիանալի սկզբին` “Ես կարծում եմ…”, հանգեցնելով մեզ նույն այն բառերին, որոնցով Դարվինը արտացոլում է իր օրագրերում գրված մեծագույն մտքերը այն մասին, որ տեսակները փոփոխվում են, և “անվստահության”, ինչպես գրել է Ֆարադեյը, երբ առաջին անգամ առաջ է քաշել մագնիսական դաշտերի հեղափոխական գաղափարը: Հանճարները կասկածում են:

Գործընկերները Էյնշտեյնի աշխատանքին սկզբում վերաբերվում էին որպես բացառապես շնորհալի պատանու անփորձ գրառումներ: Հենց այդ աշխատանքի համար նա հետագայում ստացավ Նոբելյան մրցանակ: Եթե Պլանկը տեսության “հայրն” է, ապա Էյնշտեյնը նրան դաստիարակող “ծնողն” է:

Սակայն, ինչպես յուրաքանչյուր երեխա, տեսությունը հետագայում գնաց իր սեփական ճանապարհով, հենց Էյնշտեյնի կողմից չճանաչված: Միայն դանիացի Նիլս Բորը քսաներորդ դարի երկրորդ և երրորդ տասնամյակներում իր զարգացման սկիզբը դրեց: Հենց Բորը հասկացավ, որ ատոմի միջի էլեկտրոնների էներգիան կարող է ընդունել միայն հստակ նշանակություն, ինչպիսին է լույսի էներգիան, և, ամենագլխավորը` այն, որ էլեկտրոնները ընդունակ են միայն “թռչել” մեկ ատոմի ուղեծրից և ուրիշի ֆիքսած էներգիայով, արձակելով կամ կլանելով ֆատոնը թռիչքի ժամանակ: Դրանք բոլորիս հայտնի “քվանտային թռիչքներն” են: և հենց Կոպենհագենում գտնվող Բորի համալսարանում դարի ամենափայլուն երիտասարդ խելքերը հավաքվեցին գլուխ գլխի, որպեսզի ուսումնասիրեն ատոմների աշխարհում կատարվող այդ հանելուկային օժտվածութամբ պահվածքը, փորձեն նրանց մեջ կարգ ու կանոն հաստատել և կառուցեն անհակասելի տեսություն: 1925 թվականին տեսության հավասարումները վերջապես հայտնվեցին ՝ փոխարինելով Նյուտոնի ամբողջ մեխանիկան։

Դժվար է պատկերացնել ավելի ականավոր ձեռքբերում: Ամեն ինչ միանգամից իմաստ է ձեռք բերում, և դուք կարող եք ամեն ինչ հաշվարկել: Մեկ հասարակ օրինակ` հիշո՞ւմ եք Մենդելեևի պարբերական աղյուսակը, որում թվարկված են բոլոր հնարավոր նյութերը, որոնք մտնում են տիեզերքի կազմի մեջ, ջրածնից մինչև ուրան, և որոնք կախված են որոշ դպրոցական դասարաններում: Ինչո՞ւ են նրա մեջ թվարկված հենց այդ տարրերը և ինչու պարբերական աղյուսակը ունի կոնկրետ այդպիսի կառուցվածք, այդ ժամկետի և տարրերի հետ, որոնք ունեն հենց այդ հատուկ հատկությունները: Պատասխանը նրանում է, որ յուրաքանչյուր տարր համապատասխանում է քվանտային մեխանիկայի գլխավոր հավասարման որոշմանը:

Դժվար է պատկերացնել ավելի ականավոր ձեռքբերում: Ամեն ինչ միանգամից իմաստ է ձեռք բերում, և դուք կարող եք ամեն ինչ հաշվարկել: Մեկ հասարակ օրինակ` հիշո՞ւմ եք Մենդելեևի պարբերական աղյուսակը, որում թվարկված են բոլոր հնարավոր նյութերը, որոնք մտնում են տիեզերքի կազմի մեջ, ջրածնից մինչև ուրան, և որոնք կախված են որոշ դպրոցական դասարաններում: Ինչո՞ւ են նրա մեջ թվարկված հենց այդ տարրերը և ինչու պարբերական աղյուսակը ունի կոնկրետ այդպիսի կառուցվածք, այդ ժամկետի և տարրերի հետ, որոնք ունեն հենց այդ հատուկ հատկությունները: Պատասխանը նրանում է, որ յուրաքանչյուր տարր համապատասխանում է քվանտային մեխանիկայի գլխավոր հավասարման որոշմանը:

Համարո՞ւմ եք այն ոչ լրիվ: Այդպես կարծում էր և Էյնշտեյնը: Մի կողմից, նա Գեյզենբերգի թեկնածությունն առաջադրել է Նոբելյան մրցանակի ՝ ընդունելով, որ նա աշխարհի մասին սկզբունքորեն կարևոր բան է հասկացել, իսկ մյուս կողմից ՝ բաց չի թողել ոչ մի դեպք, որպեսզի ասի այն մասին, որ Գեյզենբերգի պնդումներում այդքան էլ իմաստ չկա։

Կոպենհագենյան խմբի երիտասարդ առյուծները շփոթված էին. Ինչպե՞ս է հնարավոր, որ Էյնշտեյնը այդպես մտածեր: Նրանց հոգևոր հայրը, մի մարդ, ով առաջինը խիզախության գնաց մտածել անհավանական բաների մասին, հիմա նահանջել և վախենում էր դեպի անհայտը այդ նոր թռիչքից, թռիչք, որը հենց ինքն էր նախաձեռնել: Հենց այն Էյնշտեյնը, ով ցույց է տվել, որ ժամանակը ունիվերսալ չէ և տարածությունը ծռված է, հիմա ասում է, որ աշխարհի չի կարող լինել այդքան տարօրինակ:

Բորը համբերատար բացատրեց իր նոր մտքերը Էյնշտեյնին: Էյնշտեյնը առարկություններ էր անում: Նա հորինեց մտավոր էքսպերիմենտներ, որպեսզի ցույց տա նոր մտքերի հակասությունները: “Պատկերացրե լույսով լի արկղ, որից դուրս է թռչում մի ֆոտոն…” այսպես է սկսվում նրա հայտնի օրինակներից մեկը, մտավորած էքսպերիմենտը լույսով լի արկղի վերաբերյալ: Ի վերջո Բորը միշտ կարողանում էր գտնել այն պատասխանը, որը Էնշտեյնի առարկությունները ժխտում էր: Նրանց երկխոսությունը տևեց տարիներ` դասախոսության, նամակների և հոդվածների տեսքով: Երկու մեծ գիտնականների մտքերի փոխանակման ընթացքում անհրաժեշտ եղավ նահանջել, փոխել մոտեցումը: Էյնշտեյնը ստիպված էր համաձանել, որ նոր մտքերում ոչ մի հակասություն իրակաում չկար, իսկ Բորը` խոստովանել, որ ամեն ինչ այդքան պարզ ու թափանցիկ չէ, ինչպես նա սկզբում էր ասում: Էյնշտեյնը չէր ուզում նահանջել այն բանում, որ նրա համար բանալի-պահ էր. ինչ կա օբյեկտիվ իրականությունում, անկախ նրանից, ով և ինչի հետ է համագործակցում: Բորը չէր նահանջի արմատապես նոր ձևից, որով քվանտային տեսությունը իմաստավորում էր իրականությունը։ Ի վերջո, Էյնշտեյնը խոստովանեց, որ այս տեսությունը հսկայական քայլ է աշխարհի մեր հասկացողության մեջ, բայց մնաց համոզված, որ ամեն ինչ չի կարող լինել այդքան տարօրինակ. ինչպես նա կարծում էր, որ այդ տեսության “հետևում” պետք է լինի այլ, ավելի ողջամիտ բացատրություն:

Մեկ դար անց մենք նույն տեղում ենք: Քվանտային մեխանիկայի և դրանց քննության հավասարումները կիրառվում են ամեն օր ամենատարբեր ոլորտներում` ֆիզիկոսների, ճարտարապետների, քիմիկոսների և կենսաբանների կողմից: Նրանք չափազանց կարևոր դեր են խաղում բոլոր ժամանակակից տեխնոլոգիաներում: Առանց քվանտային մեխանիկայի չէր լինի ոչ մի տրանզիստոր: Եվ այդ բոլոր հավասարումները մնում են հանելուկային: Քանի որ չեն նկարագրում այն, ինչ կատարվում է ֆիզիկական համակարգի հետ, այլ պարզապես որպես ֆիզիկական համակարգ, որը ազդում է այլ ֆիզիկական համակարգի վրա:

Ի՞նչ է դա նշանակում: Այն, որ համակարգի սկզբունքային էությունը ընդհանրապես չի՞ տրվում նկարագրութանը: Արդյո՞ք դա նշանակում է, որ մեզ բավական չէ ընդհամենը մեկ մոզաիկայի կտոր: Թե՞ դա նշանակում է, ինչպես ես եմ կարծում, որ մենք պետք է հաշտվենք, որ իրականությունը ընդհամենը համագործակցության է: Գործելով մեր գիտելիքները մեծանում են: Այն մեզ թույլ է տալիս ստեղծել նորը, որը նախկինում մենք չէինք կարող պատկերացնել: Բայց դա ավելացրել է նոր հարցեր, նոր հանելուկներ: Այն մարդը, ով լաբորատորիայում է օգտագործում հավասարության տեսությունները, հանգիստ շարունակում է դա անել, բայց կոնֆերանսներում և հոդվածներում, ավելի ու ավելի շատ են վերջին տարիներին, ֆիզիկոսներն ու փիլիսոփաները շարունակում են փնտրտուքները: Ի՞նչ է նշանակում քվանտային տեսությունը իր ծննդից հարյուր տարի հետո: Աննախադեպ ընկղմում իրականության բնությյան մե՞ջ: Մեծ հաշվարկ, որը պատահականությամբ աշխատե՞ց: Թերի մոզաիկայի կտո՞ր: Թե՞ աշխարհի կառուցվածքին վերաբերող ինչ-որ բացարձակ բանալին, որը մենք դեռ լավ չենք ուսումնասիրել։

Երբ Էյնշտեյնը մահացավ, նրա գլխավոր մրցակից Բորը նրա համար հուզիչ հիացմունքի խոսքեր գտավ: Երբ մի քանի տարի անց մահաձավ նաև Բորը, ինչ որ մեկը լուսանկարեց նրա գրասենյակի գրատախտակը: Նրա վրա նկար էր, որում Էյնշտեյնի մտավոր էքսպերիմենտն էր` լույսով լի արկղը: Մինչև վերջ ՝ ինքն իր հետ վիճելու ձգտումն է ՝ ավելին հասկանալու համար։ Եվ վերջում` կասկածը:

Գտնել նախադասությունների մեջ բառագործածությունների սխալները:

Այդ գյուղի տանուտերն էր նամակ գրել կաթողիկոսին:
Ավանդույթին համաձայն` մեկնեցին գյուղ և մասնակցեցին ծիսակատարությանը:
Ականակիթ խավար էր, և նավից ափ իջած նավաստիները հազիվ գտան իջևանատունը:
Այդ վերաբերմունքը սաստիկ վրդովել էր իշխանին:
Բժիշկն ուշադիր քննեց հիվանդին և ախտորոշում կատարեց:
Նա շատ էր զղջալ իր գործած մեղքերի համար:
Դարավոր կաղնին չդիմացավ շառաչուն հողմին:
Փողոցով անցնում էր միջին տարիքի մի կին` գլխին հովարով գլխարկ:
Գյուղացին այգաբացից մինչև ուշ երեկո անդուլ աշխատում էր:
Ցուցմունք տալիս վկաները հուզվում էին:

Նախադասությունների մեջ գտնել խնդրառության սխալները:

Գետինը ծածկվեց ձյունով։
Նրանք ապրում էին սարի գագաթին:
Երբեք մեր աշխարհը մեզ վրա այսքան ծանր պարտականություն չէր դրել:
Մենք շնորհակալ ենք այն անշահախնդիր բժշկն, ով փրկեց մեր հարազատի կյանքը:
Նա ինձ պես աշխատասեր չի եղել:
Նա երկար ժամանակ էր, ինչ ինձ հետ էր քայլում:
Ծնողների մոտ ուսուցչուհին խրախուսեց աշակերտների արարքներին:

Փակագծերի բառերը տեղադրել կետերի փոխարեն` համապատասխան փոփոխությունների:

1.Lճի մոտ` բարձրադիր Լճակի վրա, նստած էր մի մարդ` լայնեզր գլխարկով , և անթարթ հայացքով նայում էր  կապույտ ջրերին: (Լիճ, նայել, գլխարկ, ժայռ)
2. Նա սովորություն  ուներ մտնել վերջին անգամ այգին աշնանը, ցանկապատն ամրացնելու և հնձանի դուռը փակելու , որպեսզի ձմռան գիշերներին գայլ ու գազան չպատսպարվեն ներսը: (Մտնել, ձմեռ, հնձան, աշուն)
3. Կրծքից  արձակելով զղջման հառաչանք` դողդոջուն ինքը տխուր  շարժում էր անում` կարծես ձեռքով հեռացնելով օրիորդ գեղանի կերպարանքը: (Ինքը, օրիորդ, արձակել, ձեռք)
4. Թիֆլիսում կյանքը հատկապես Վերնատան տարիներին Թումանյանն ինքը շուրջն է  համախմբում գրական ուժերին, կազմակերպում արևելահայոց գրական միջոց: (Կյանք, տարի, միջոց, ինքը)
5. Պապ թագավորը կրճատում էր արքունիքի գանձվող եկեղեցական տուրքերը, փակել անկելանոցներն ու կուսանոցները, ձգտում նվազեցնել եկեղեցու իշխանությունը, հաստատել մարդկանց մենիշխանություն: (Փակել, արքունիք, ժողովուրդ, եկեղեցի)

Լրացնել բաց թողնված տառերը և երկհնչյունները:

Վերջին ծառի կանաչելու հետ անտառի ներք-ի ծայրին կենտ հաճարենու սաղարտը մ-անում է. մութն սկսվում է այդտեղից, կամաց-կամաց բարձրանում Զար-աքարի լանջը, բարձունքին հասնում: Ու հենց լանջի կենտ բոխին մուգ կանաչ է դառնում, անլսելի ելևէջ տալով մշուշ են դառնում, ան-անում սարի գլխին, ամպի տակ կծկված վերջին ձինն էլ, թագի պես բոլորված ամպն էլ: Ան-անում են միայն մի պահ, հաջորդին բոլորած է լինում նոր ամպ և նստած նոր ձին:

Բառաշարքում առանձնացնել հոմանիշների 6 զույգ;

1.Անարդար, դաժան, անամոթ, զուսպ, չափավոր, աներկյուղ, թավ, կողմնապահ, խիտ, անպատկառ, անվեհեր, անողորմ:

Անարդար,

Դաժան,

Անամոթ, անպատկառ, անողորմ

Զուսպ, չափավոր, կողմնապահ,

Աներկյուղ, անվեհեր

Խիտ, թավ

2. Ողորմելի, բիլ, ժիր, վեհ, ճերմակ, խեղճ, մեծատուն, հարուստ, առույգ, կապույտ, վսեմ, ձյունաթույր:

Ողորմելի, խեղճ

Բիլ, կապույտ

Ժիր, առույգ

Վեհ, վսեմ

Ճերմակ, ձյունաթույր

Մեծատուն, հարուստ

3. Անկայուն,  հակիրճ, ստոր, համառոտ, գեր, տաղտկալի, երերուն, բիրտ, ձանձրալի, մարմնեղ, կոպիտ, տմարդի:

Անկայուն, Երերուն

Հակիրճ, համառոտ

Ստոր, տմարդի

Գեր, մարմնեղ

Տաղտկալի, ձանձրալի

Բիրտ, կոպիտ

:

  Գտիր սխալները տրված նախադասությունների մեջ և ուղղիր։

1. Դասական արվեստը միշտ ունի իր հետևորդներ։
2. Մի՛ անհանգստացիր, ես վարձահատույց կլինեմ քեզ։
3. Տան շեմին միայնակ կանգնած էր Մարանը։
4. Բոլորս երախտապարտ էինք նրան իր  անգնահատելի ծառայության համար։
5. Նա իր կարիքները բավարարելու համար պատրաստ էր ամեն ինչիՆե։
6. Ներկաների մի մասը խիստ զարմացած էր։
7. Էրենբուրգը երկար ու հիացած նայում էր Սարյանի նկարներին։
8. Մուշեղ բերդակալը ավելորդ համարեց կանանց զրույցներին մասնակցելը։
9. Արածդ սխալներիդ համար պիտի ներողություն խնդրես հորիցդ։
10. Ծեր արծվի նման բաց արեց աչքը ու իր դիմաց տեսավ դժխեմ մահը։

.Ստորև արցախյան տեղանուններ են։ Ձախ կողմում ոչ հայկական անվանումներն են, աջ կողմում՝ հայկական անվանումները։ Համացանցի օգնությամբ (կարող ես օգտվել տեղանունների բառարաններից) փորձի՛ր բացատրել հայկական անվանումները (կարող ես ինքդ բացատրություններ հորինել)։

Ղարաբաղ-Արցախ
Քյալբաջար-Քարվաճառ
Լաչին-Բերձոր
Ֆիզուլի-Վարանդա
Ջաբրայիլ-Ջրական
Խոջալու-Իվանյան
Աղդամ-Ակն
Զանգելան-Կովսական
Կուբաթլու-Որոտան

2.Արցախյան դարձվածքներն ու դրանց բացատրությունները խառնվել են։ Գտի՛ր զույգերը։

անգուջը պեմբակ կոխել – չլսելու տալ

բշտի-բշտի անել – հրել

գործը խափ փռել – չկանխամտածված գործ ձեռնարկել

աշկավ-օնքավ անել – սերը արտահայտել

աշուղ տեռալ – չկանխատեսված գործ ձեռնարկել

դիք-դիք խոսալ – կապիտ խոսել

3. Նախադասության մեջ ձևով կամ իմաստով սխալ գործածված բառերն ուղղի՛ր:

Թռչունները կարողանում են չվել ինչպես երամներով, այնպես էլ առանձին : Դուք չափազանցրել եք վտանգը: Խոսքը գնում է այդ մասին: Հաճելի տեսք չունի: Հեռախոսը շքեղություն չէ: բանն անյ է, որ բոլորը մոռացել են ուխտի մասին:

4. Նախադասությունները հնարավոր ձևերով կետադրի՛ր այնպես, որ իմաստները տարբեր լինեն:

Հայրն ու մայրը ողջունեցին մեզ, համբուրեցին, շնորհավորեցին իրար: Հայաստանը ուր որոշել էր ,գնալ մանուկ հասակից չէր տեսել: Ծովափին կանգնած աղջիկը հայացքը հառել էր հեռու հորիզոնին:

5. Տեքստում նախադասությունները խառնվել են։ Վերականգնի՛ր դրանք։

Սուրբ Ամենափրկիչ Ղազանչեցոց եկեղեցին Արցախի խորհրդանիշներից մեկն է։ Կառուցվել է 1868-1887 թվականներին։ Մինչ եկեղեցին կառուցելը ճարտարապետները կանգնել են մի մեծ խնդրի առջև․ բանն այն էր, որ ամեն պատարագից առաջ հարկավոր էր, որ պատարագիչ քահանան մեղքերի թողություն խնդրեր մեկ այլ քահանայից և լսեր այս խոսքերը. «Թող քո ականջները լսեն, թե ինչ են բարբառում քո շուրթերը»։ Այն ասում է. «Թող իմ ականջները լսեն, թե ինչ են բարբառում իմ շուրթերը»։ Սակայն եկեղեցին ուներ միայն մեկ քահանա, այդ իսկ պատճառով ճարտարապետները որոշեցին կառուցել մի ընդհատակյա սենյակ, որտեղ տեղի կունենար հրաշքը․ քահանան թողություն է խնդրում՝ լսելով իր սեփական ձայնը։ Այս երևույթը միակն է աշխարհում և այն մինչև հիմա էլ գործում է Շուշիի Ս. Ամենափրկիչ Ղազանչեցոց եկեղեցում։ Զանգակատունը երեքհարկանի շինություն է։ Զանգակատունը գտնվում է եկեղեցուց մի քանի մետր արևմուտք։ Զանգակատան մուտքի մոտ գտնվում են փողեր բռնած հրեշտակների արձաններ, որոնցից մեկը պատկերված է Շուշի քաղաքի զինանշանի վրա։

6. Կարդա՛ ավանդությունը և փորձի՛ր շարունակել այն։

Վարազաթումբը (ադրբեջանական անվանումը՝ Լելե Թեփե) 271.1 մետր բարձրություն ունեցող բլուր է Արցախի Հանրապետության Հադրութի շրջանում՝ արցախա-ադրբեջանական սահմանի շրջակայքում։ Վարազաթումբը կապված է Հայաստանի արևելյան կողմում՝ Արցախում ու Ուտիքում իշխող Վաչագան Բարեպաշտի ավանդության հետ։

Մի օր Վաչագանը դուրս է գալիս Արաքսի հովիտ՝ վարազի որսի, և նրա արքունի որսորդները այդ թմբի վրայից դիտում են տարածքը և փող փչում՝ վարազ նկատելու դեպքում․․․

7. Գիտե՞ս, որ․․․

Տնջրին (չինարի) ԱՊՀ-ի տարածքում ամենահին և ամենաբարձր ծառն է, որը 2028 տարեկան է։ Հսկա ծառը գտնվում է Արցախի Վանանդի շրջանի Սխտորաշեն գյուղում։ Խորհրդային տարիներին այն ստացել է ԽՍՀՄ-ի ամենահին և ամենաբարձր ծառի «վկայական»։

Տնջրիի բարձրությունն ավելի քան 54 մետր է, փչակն ունի 44 քմ մակերես։ Ծառի ներսում կարող է տեղավորվել ավելի քան 100 մարդ։

Ըստ ավանդույթի՝ այդ ծառի ստվերի տակ հանգստացել են ականավոր գործիչներ Մեսրոպ Մաշտոցը, պատմահայր Մովսես Խորենացին, պատմաբան Մովսես Կաղանկատվացին, աշուղ Սայաթ-Նովան, գրող Րաֆֆին և ուրիշներ։